"האחיות נשענות על דלת, לועסות מסטיק ונתקלות בעיניי, הבולשות, החדשות"

סיפורה של נינה פינטו-אבקסיס "תיתה", ולאחריו התרגום של ראג'י בטחיש לערבית. נינה היא חוקרת פולקלור והומור ועמיתת הוראה במרכז לחקר הלאדינו באוניברסיטת בר-אילן. היא חוקרת את לשון החכיתיה ואת תרבות יהודי צפון מרוקו.

נינה פינטו אבקסיס | תיתה

אני הולכת במסדרונות השיש הנוצץ בבית האבות, עוברת מהר על פני החדרים שמהם פורץ תמהיל ריחות עז של נוזל רצפז ואקונומיקה, אולי אפילו שתן, אני מכווצת את נחיריי לא להרגיש. אני גם לא מעזה להביט אל עבר הקשישים בחדרים, ומחפשת את תיתה שלי, אחות של סבתא, שנשארה הסבתא הגדולה של כולנו. איפה תיתה, איפה תיתה, אחותי אמרה שהיא הסתפרה, ואני מרגישה את פעימות הלב אחת חזקה אחת חלשה, חזקה חלשה חזקה חלשה. אולי אמצא אותה עם שורשים לבנים, השֵׂער הבלונדיני המטופח יופרד בדבלול שׂער שיבה, כמו אז כשהיא חלתה ולא הסכימה שאמא תצבע לה את השׂער. איפה תיתה, אולי הציבו אותה בסוף, בחדר משלה, בטוח שכאן היא לא יכולה לסבול את הזקנים, הרי בקושי יכלה לשאת את דיבוריהן של חברותיה בקלאב הספרדי. אני חולפת על פני קשישים ישובים על ספסל כיסאות מחוברים, הנה זקן שצועק ומשתנק, ובצד האחיות נשענות על דלת, לועסות מסטיק ונתקלות בעיניי, הבולשות, החדשות. לפניי נגלית רחבה רבועה, איפה תיתה, בראש שלי תיתה של אז, השמנה, הבריאה, עם הסנטר הכפול, בידיים מטופחות, מסודרות ומבהיקות, תיתה כמו בתמונות מערב החינה, עדוית תכשיטים עדינים מזהב, מאופרת, זוהרת. תיתה שלבעלה היה האוטו הראשון באשקלון, עם הסיפורים מטנג'יר, והווילה המהודרת שאליה אבא היה בא והם שניהם היו קונים לו, לאחיין האהוב, את כל חלונות הראווה, כי לתיתה לא היו ילדים. איפה תיתה עכשיו? למה הזקנים יושבים במבואה המרכזית ומביטים בחלון ולגופם סינרים, למה הם טומנים ראש בתוך השולחן. בטח הוציאו את תיתה מפה ואמא לא אמרה לי.

אני מדלגת על ראשי הישישים בניסיון למצוא את ראש הזהב של תיתה, ומתקרבת לכתם אדום שמושך באישוניי, ראש-שׂער אדום וקצר, עיניי מרפרפות אל העורף הלבן החלק, הנקי. העורף של תיתה. תיתה, תיתה ¡Soy yo, Nina! אני קוראת לה מאחור.¿Cuál Nina?  איזו נינה, את שואלת. Nina la morena, Nina la morena , נינה השחרחורת, נינה השחרחורת, אני אומרת בחיוך, הרי זה הכינוי שהמצאת לי את, ואני תמיד דחיתי. נינה לה רוביה, נינה הבלונדינית, בת-האחיינית השנייה, ונינה לה מורנה, אני, לה מורנה. תיתה מסתכלת דרכי, הלומה מכדורים מטשטשים, עיניה עטויות וילון קטן לבן. תיתה, הבאתי לך שוקולד, אני עולצת, מלאכותית, ומנסה לתחוב לפיה בזהירות קוביית שוקולד; שוקולד מריר שאהבה ותמיד הייתה מציעה לי, כדי שתהיה זו הזדמנות בשבילה לאכול. הלשון של תיתה נוגעת בקובייה, אבל הקובייה נותרת שלמה ושיירי שוקולד רטוב נוזלים מפיה, כמו רימל שנקרש מדמעות. תיתה מוטלת בכיסא גלגלים, לצווארה הסינר המוכתם בכתמי חלודה, בשׂער האדום ובפסוקת לבנה וציפורניה ארוכות וצהובות. היא יודעת שאני כאן, אבל מעדיפה להעמיד פנים שהיא לא כאן. פתאום היא מרימה את ראשה ואומרת לי בפנים חדות, Dad la a la "ahot" 20 shekalim. לתת לאחות עשרים שקלים? אני לא מבינה, Sí, sí, mi alma, "bameguerá" está, dáselo. זה שם במגירה, תני לה.

אני מובילה את תיתה לחדר שלה, והיא דוחקת בי בהברות מבוהלות לבדוק אם שטר הכסף במגירה. אני מרגיעה אותה, והיא רוצה שאסדר לה את הרגל בכיסא הגלגלים, אני מסדרת והיא משליכה את הרגל, אני שוב מיישרת את ברכיה והיא מזיזה. חם עכשיו בחדר ואני רוצה להשכיב את תיתה במיטה; מעבר למכנסיה מבצבץ החיתול ששוליו נקרעו. אני יושבת לידה ומלטפת אותה, את אניצי שערהּ החדש, את הידיים המחוררות בשטפי דם סגולים, את טיפות מצחה המזיע. תיתה שלי, שאהבה לחפוף לי את הראש בקרויטר הירוק באמבטיה הקטנה של פעם, שבה מדרגה קטנה לישיבה, להכין לי ביצה מקושקשת עם חמאה ולחמנייה עגולה עם פירורי סוכר למעלה וקוביית שוקולד נמס בפנים, ולא כעסה גם כשהייתי נוגסת רק בשוקולד החם ואת שיירי הלחמניות משליכה בצלחת, תיתה שהייתה חותכת צ'יפסים דקים-דקים, ובכל שנה הייתה אומרת תראי את הידיים אפילו לסרוג לא יכולה. תיתה שהתרגשה לפתוח את הקופסה הגדולה, להוציא את כל התמונות בשחור-לבן ולספר בפרטים על כל מה שהיה ב-sefardi, היא שהייתה כל כך שונה ממני, בלונדינית ורצינית ומסודרת. הייתה פותחת את המגירה הנעולה במפתח הקטן ומוציאה מקרקעיתה את המפיות הרקומות של אמה ובתוכן מקופל הציור: ציור באדום, ירוק וצהוב עם בית ושמש ועליו בכתב דפוס של ילדים שעוד לא למדו לכתוב מפוזרות האותיות נינה, ותיתה אומרת כממתיקת סוד חשוב, בפעם המי יודע כמה Es tuyo de "kita álef" , זה שלך מכיתה א', ואני אומרת לה, תיתה, מאז אני מציירת אותו דבר, כלום לא התקדם, Anda ya, היא אומרת, יאללה את, ומחייכת סוף-סוף. תיתה, אני אומרת לה עכשיו בחדר האפור, במיטת הברזל הגדולה, תיתה, תני חיוך לנינה לה מורנה, תני חיוך עכשיו, את לא רצית שאבוא? והיא אומרת, תסלחי לי, mi reina, perdóname.

نينا بينتو أبوكسيس| تيتا

أمشي في ممرات من الرخام اللامع في بيت المسنين. أمر سريعًا عبر الغرف التي ينبعث منها خليط حاد من روائح  سوائل تنظيف الأرضيات والتبييض، ربما حتى البول، أقلص مناخيري كي لا أشعر بها. كما أنني لا أتجرأ على النظر إلى المسنين في الغرف بل أبحث عن تيتا، أخت جدتي، التي بقيت بمثابة الجدة الكبرى لنا جميعًا. أين تيتا، أين تيتا، قالت أختي أنها قصت شعرها. أشعر بدقات القلب، واحدة قوية وأخرى ضعيفة، قوية ضعيفة، قوية ضعيفة. قد أجدها مع جذور بيضاء حيث سينفصل الشعر الأشقر المرتب بخصلة شعر ملبّد أشيب، مثلما حدث عندما مرضت ولم توافق بأن تصبغ أمي لها شعرها. أين تيتا، ربما وضعوها في النهاية، في غرفة خاصة بها. من المؤكد بانها لا تستطيع تحمّل المسنين هنا، فهي بالكاد تحملت أحاديث صديقاتها في النادي الإسباني. أمر عبر مسنين يجلسون على مقعد من الكراسي الموصولة، هنا مسن يصرخ ويتنفس بصعوية، وإلى الطرف تتكئ الممرضات على باب، تمضغن العلكة وتلتقين بعينيَ، المتحرية، الجديدة. تنكشف أمامي باحة مربعة، أين تيتا. في ذهني تلك التيتا، السمينة، العفية، بالذقن المزدوج، باليدين المشذبّتين، الأنيقتين والبراقتين، تيتا كما كانت في صور ليلة الحنّة، مزينة بالمجوهرات الذهبية الناعمة، ممكيجة، متألقة. تيتا التي كان زوجها يملك أول سيارة في أشكلون، بحكايات طنجة والفيلا الفخمة التي كان أبي يأتي إليها وكلاهما كانا يشتريان له، لأبن الأخ الحبيب، كل ما في الفترينات، لأن تيتا لم يكن لديها أولاد. أين تيتا الآن؟ لماذا يجلس المسنون في البهو المركزي وينظرون إلى النافذة ويضعون المرايل على أجسامهم، لماذا يدفنون رؤوسهم في المائدة. بالتأكيد أخرجوا تيتا من هنا وأمي لم تخبرني.

أتخطى رؤوس المسنين محاولة العثور على رأس تيتا الذهبي، وأقترب من بقعة حمراء تجذب بؤبؤ عيني، رأس مشعر أحمر وقصير، ترفرف عيوني نحو العنق الأبيض الأملس، النظيف. عنق تيتا. تيتا، تيتا Nina! ¡Soy yo، أناديها من الخلف. ¿Cuál Nina?   نينا من، تسأل. Nina la morena, Nina la morena، نينا السمراء، نينا السمراء، أقول مبتسمة، فهذا اللقب الذي اخترعته لي انت، وأنا رفضته دائماً. نينا لا روبيا، نينا الشقراء، ابنة ابن الأخ الثانية، ونينا لا مورنا، أنا، لا مورنا. تنظر تيتا من خلالي، مشدوهة من الحبوب المخدرة، عيونها مغشية بستارة صغيرة بيضاء. تيتا، أحضرت لك شوكولاطة، أقول مفتعلة الابتهاج، وأحاول بحذر أن أدس في فمها مكعب شوكولاطة; الشوكولاطة السوداء التي طالما أحبتها وكانت تقدمها لي، لكي تكون تلك فرصة بالنسبة لها لتأكل شيئاً. يلامس لسان تيتا المكعب لكنه يبقى كاملاً وخيوط من الشوكولاطة الرطبة تسيل من فمها، مثل الماسكارا المتخثرة من الدموع. تيتا ملقية في الكرسي المتحرك، على رقبتها المريول المبقع بالصدأ، بالشعر الأحمر ومفرق الرأس الأبيض وأظافرها طويلة وصفراء. هي تعرف أنني هنا ولكنها تفضل التظاهر بأنها ليست هنا. ترفع رأسها فجأة وتقول لي بملامح حادة، Dad la a la "ahot" 20 shekalim أعطي الممرضة عشرين شاقلاً؟ انا لا أفهم، Sí, sí, mi alma, "bameguerá" está, dáselo. إنها هناك في الدرج، أعطها.

أقود تيتا إلى غرفتها، وهي تلح علي بإيماءات فزعة كي أفحص ما إذا كانت الورقة النقدية في الدرج. أهدئها، وهي تريد أن أرتب لها رجلها في الكرسي المتحرك، أثبتها ولكنها تلقي برجلها، أسوي ركبتيها مجدداً وهي تحركها. الجو حار الآن في الغرفة واريد أن أضع تيتا في السرير; يظهر من بنطالها الحفاض الذي تمزقت أطرافه. أجلس بقربها وألاطفها، أداعب خصل شعرها الجديد، أياديها المثقوبة ببقع دم بنفسجية، قطرات صباحها المتعرق. تيتا الحبيبة، التي كانت تحب ان تغسل لي شعري بالكرويتر (بلسم قديم) الأخضر في البانيو الصغير الذي كان يستخدم بالماضي والذي يتواجد فيه سلم صغير للجلوس، وأن تعد لي البيض المخفوق مع الزبدة والخبز المدوّر مع فتات السكر من فوق ومكعب من الشوكولاطة الذائبة في الداخل، ولم تغضب حتى عندما كنت أقضم الشوكولاطة الساخنة فقط وألقي ببقايا الخبز في الطبق، تيتا التي كانت تقطع رقائق البطاطس رقيقة رقيقة، وفي كل عام كانت تقول أنظري إلى يدي، حتى الحياكة لا يمكنني القيام بها. تيتا التي كانت تنفعل من فتح العلبة الكبيرة، وإخراج الصور بالأبيض والأسود والحديث بالتفصيل عن كل ما كان في sefardi, هي التي كانت مختلفة للغاية عني، شقراء جدية ومرتبة. كانت تفتح الدرج المقفل بمفتاح صغير وتخرج من قاعه مناديل امها المطرزة وفي داخلها تطويت رسمة: رسمة بالأحمر، الأخضر والأصفر مع بيت وشمس تبعثرت عليها كتب بخط أطفال لم يتعلموا الكتابة الأحرف –نينا، لتقول كمن تكشف سرا حلواً وهاماً، للمرة التي لا يمكن تعدادها، Es tuyo de "kita álef"، هذه لك من صف الأول، فأقول لها، تيتا، منذ ذلك الوقت وأنا أرسم بنفس الشكل، لم يتطور شيء، Anda ya, تقول، دعك من هذا، وتبتسم وأخيراً. تيتا، أقول لها الآن في الغرفة الرمادية، في سرير الحديد الكبير، تيتا، ابتسمي لنينا لا مورنا، ابتسمي الآن، ألم ترغبي أن آتي؟ فتقول، سامحيني، mi reina, perdóname.

מקור התמונה:

By Nina Pinto-Abecasis (Nina Pinto-Abecasis) [CC BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons